یکی از رسم‌های سنتی و دیرینه مردم دیار ولایت‌مدار لرستان به‌ ویژه شهر خرم‌آباد در عاشورای حسینی آئین گل‌مالی در عزای امام حسین(ع) است.

آئین گل‌مالی رسم دیرینه مردم لرستان در عاشورای حسینی

با فرا رسیدن ایام محرم و صفر به‌ویژه روز عاشورا مردم لرستان غرق در عزا و ماتم می‌شوند و بر اساس رسم دیرینه خود که در عزای عزیزترین عزیزان خود را سر تا پا گل مالی می‌کنند، بار دیگر خاک عزا بر سر می‌گیرند.گِل مالی آئینی است که مردم لر در سوگواری‌های مختلف از جمله در مرگ افراد خانواده یا عزاداری‌های مذهبی انجام می‌دهند.
گل‌مالی در زبان لری با عنوان خَه‌رَّه گیری تلفظ می‌شود. خَه‌رّه به معنای گِل است. آئین گل‌مالی در
روز عاشورا در ماه محرم در استان‌های غربی ایران در منطقه زاگرس به‌ویژه استان‌های لرستان، کرمانشاه و ایلام برگزار می‌شود.
آئین خاص گل مالی در خرم‌آباد و مناطق اطراف آن دارای چند مرحله است که از روز هفتم محرم که به روز
تراش عباس موسوم است شروع می‌شودو در روز هفتم محرم عزاداران حسینی به حمام رفته و پس از اصلاح سر و صورت و نظافت کامل، لباس‌های تمیز می‌پوشند که این روز را تراش
عباس می‌نامند.
از این روز به بعد، عده‌ای برای افروختن آتش در صبح عاشورا به جمع کردن و گردآوری هیزم در سطح شهر می‌پردازند تا اگر در روز عاشورا برف و باران ببارد و هوا سرد باشد، عزادارانی که در گِل می‌افتند
(مراسم گِل افتادن) از سرما حفظ شوند.
به این منظور عده‌ای در محل دوره افتاده و با خواندن جملاتی از خانه‌ها تقاضای هیزم می‌کنند که مردم
نیز با کمال میل بسته به نذری که دارند به آنان هیزم می‌دهند.
در روز تاسوعا نیز عزاداران خاک نرم و مخصوصی به نام گل باغچاله (گل رس) را مهیا کرده و در میدان‌های
بزرگ و کوچک که معمولاً با آجر چینی در جلوی خیمه‌ها و تکیه‌های شهر درست می‌شود می‌ریزند و در روز عاشورا این خاک را با گلاب مخلوط کرده و گل روز عاشورا را مهیا می‌کنند.
روز عاشورا، عزاداران فراخوانده شده با حضور در تکیه‌های محله و گل‌مالی کردن خود گرد آتش می‌ایستند تا از سرما محفوظ مانده و شروع به سینه زنی و عزاداری می‌کنند.
در روز عاشورا مردم لرستان از کودک و جوان، زن و مرد خود را همزمان با آغاز روز عاشورا خود را در گل و
گلابی که از قبل آماده شده، غرق می‌کنند. زنان به یاد مصیبت و بی‌برادر شدن حضرت زینب(س) گل را بر چادر سیاه و سر خود و دسته‌ها عزاداری هر کدام سعی می‌کنند خود و دیگری را کمک کنند، تا سر تا پای خود را گل یا همان خره به زبان لری را بگذارند.
عشق به حسین در دیار لرستان سرما و گرما و تابستان و زمستان نمی‌شناسد، مردم این دیار بی‌صبرانه منتظر مراسم سنتی چندساله گل‌مالی هستند.
این مردم در روز عاشورا لباس سیاه خود را به رنگ گل در می‌آوردند و نماز ظهر عاشورا را با همان
لباس‌ها برپا می‌کنند.
در حین گل‌مالی نوحه‌های محلی مانند: دستگیر بی‌دس حسین دسم بیر، ساقی حنا رس حسین دسم بیر(ای برادر بی‌دست امام حسین(ع) کسی که پشت و پناه وی بوده کمک من هم بکن، ای ساقی بی‌دست حسین دست من را بگیر)، ده مین دریای خی دور گرو گم کردمه (در میان دریای خون (در مروارید) گران‌بها گم کرده‌ام، سر می‌دهند.
در بین برخی مردم دیده می‌شود که پدر و مادرهای لرستانی لباس‌های به گل مالیده جوانان خود را همچنان گل‌مالی شده برای سال آینده نگه‌داری می‌کنند که این کار به نیت بیمه شدن جان و
مال و سلامتی فرزندان خود است.

** نواختن سازهای چمرانه

در روز عاشورا سازهای غمگینی در استان لرستان که به زبان محلی به آن چمرانه می‌گویند، به صدا درمی‌آید و دسته‌های عزا همزمان با آن سازها بر سر و سینه‌های خود می‌زنند.
دسته‌های عزاداری در این زمان هر کدام بر درب خیمه‌های خود جمع و به سمت جایگاه‌های عزاداری و حسینیه‌ها با خواندن نوحه‌های لری مانند کرب و بلا معطر به خین گل هزارو / حسی غریو و بی‌کس
د سوگ سروردارو/ نوب گرت هر که زیتر رو و میدو سر و جلو نیان د کف گرت جو و... حرکت می‌کنند در بین این دسته‌ها کودکان سیاه‌پوش و جوانان گل مالیده و زنان گریانی دیده می‌شود که بر سوگ امام حسین(ع) گریان هستند و در این میان حوائج خود را بیان می‌کنند.

** رسم چلچراغ چلچراغ یا همان چهل‌چراغ شامل ۳۰ تا ۴۰ چراغ توری است که به شکلی زیبا و دیدنی و با مهارت خاصی بر پایه‌ای مثلث شکل از جنس چوب یا فلز سوار می‌شوند و عزاداران حاجت‌مند هرکدام به نوبت آن را حمل می‌کنند.
با آغاز ماه عزای سالار شهیدان در لرستان دستجات و هیئت‌های عزاداری شب‌ها با حضور در تکیه‌هایی موسوم به خیمه به عزاداری پرداخته و برخی از دستجات زنجیرزنی و سینه‌زنی نیز با حضور در خیابان‌های شهر در حالی که در پیشاپیش این دستجات چلچراغ حرکت می‌کند، به عزاداری می‌پردازند.

رسم طوق اشگس
پایان عزاداری و مراسم روز عاشورا با ضرب‌المثل طوق اشگس اعلام می‌شود.طوق بر وزن سوق علامت ویژه و عمودی عزاداران ماه محرم در لرستان است، محور اصلی چوب نسبتاً بلندی است، به طول هشت تا ۱۰ متر که از یک متر به بالا از چندین حلقه که مرکز آنها چوب اصلی است، تشکیل می‌شود.
یک پارچه از جنس مخمل دور حلقه‌ها می‌بندند و در بالا و انتهای آن یک قندیل نقره قرار می‌دهند و اطراف آن را با نوارهای رنگی ریشه‌دار و آینه‌های کوچک زینت می‌دهند.
عزاداری در لرستان از عصر عاشورا به مدت سه شب با انجام مراسم شام غریبان که عزاداران یک دستار سیاه مخصوص به نام کت را به سر و گردن و شانه‌های خود می‌پیچانند، در عزا شرکت می‌کنند و با روشن کردن شمع برای غریبی یاران و اصحاب امام حسین(ع) به پایان می‌رسد.

مردم لرستان در مراسم‌های مختلف به خصوص در ایام محرم با برپایی آئین‌های مختلف عشق و ارادت خود را به اهل‌بیت (ع) نشان می‌دهند.
قدمت عزاداری و روضه‌خوانی در لرستان به بیش از ۷۰۰ سال می‌رسد که این نشان از عشق و ارادت به خاندان عصمت و طهارت است.

محمودی فر**انتشاردهنده:محمد علیدوستی