ورود
اگر چه عاطفه و احساس از ویژگی های بارز انسانی به شمار می آیند ولی در حد و نصاب خود نیز در دیگر موجودات زنده و غیرزنده نیز مشاهده می گردند.
عاطفه و احساس از ویژگی های باطنی و به بیانی ذاتی هر انسانی محسوب می شوند، بی گمان اگر عاطفه و احساس را از روح و درون انسان ها جدا نمائیم، دیگر نمی توان مفهومی معقول و منطقی را برای انسان تعریف نمود. دو مقوله عاطفه و احساس تا آنجا در طبیعت و جغرافیایی افکار عامه مؤثر افتاده اند که می توان گفت این دو در دیگر موالید سه گانه به مانند جمادات، نباتات و جانوران نیز در حد و نصاب احساس می شوند. بی شک جانوران نسبت به خود و فرزند خود نوعی عاطفه و احساس را به تصویر می کشانند. به‌عنوان مثال: یک گوسفند نسبت به بره خود با زبان بی زبانی انس و علاقه خود را به معرض نمایش می گذارد. و یا یک مادیان وقتی که می خواهد بزاید نباید دقیقاً آن عاطفه واحساس را از همان دوران زایمان تا وقتی که می زاید را نسبت به فرزند خود به تصویر می کشاند.
بنابراین اگر چه عاطفه و احساس از ویژگی های بارز انسانی به شمار می آیند ولی در حد و نصاب خود نیز در دیگر موجودات زنده و غیرزنده نیز مشاهده می گردند. می توان گفت عاطفه و احساس دو مقوله فرارونده هستند که در زندگی اجتماعی نقش سازنده ای را بر عهده گرفته اند. در تعریف عاطفه می توان گفت به رفتاری اجتماعی گفته می‌شود که با درون مایه ای انسانی و براساس نوعی کنش و واکنش بوجود می آید. افزون بر اینکه در خیلی از موارد نیز می تواند تنها از طریق یک کنش ایجاد شود و یا نوعی واکنش واحد به‌عنوان مثال: وقتی کودک شما با حالتی عاطفی رفتارهایی را از خود به نمایش می گذارد شما نیز اگر فردی عاطفی باشید در مقابل این کنش واکنشی عاطفه گون را به کودک منتقل می‌کنید ولی اگر فردی عاطفی نباشید از کنار رفتارهای کودک با بی تفاوتی و کم توجهی می گذرید. به بیانی کنش های رفتاری کودک برای شما اهمیتی ندارند. لذا عاطفه به رفتارهایی اجتماعی اطلاق می‌شود که این رفتارها به انحای متفاوت چهره می شوند که این چهره شدن می تواند از جانب شما باشد یا دیگران.
در تعریف احساس نیز می توان گفت عبارتست از رفتارهایی که توسط فرد یا افراد از طریق حواس پنجگانه شکل می گیرد و در برخی از دیدگاه ها حس ششم نیزمؤثر است. حواس پنجگانه بدین سان که شما از طریق حس بویایی بوی یک گل را احساس می‌کنید و یا از طریق حس شنوایی صدای یک پرنده را حس می‌کنید و یا ازطریق بینایی خیلی از اشیاء را می بینید و در مورد آن ها نظر می دهید. مثلاً وقتی شما باران را تماشا می‌کنید در مورد ویژگی های آن نیز چیزهایی را بیان می دارید و یا وقتی یک شب مهتابی را تماشا می‌کنید در مورد آن بر کرسی صحبت می نشینید و یا از طریق حس لامسه خیلی از اشیاء را لمس می‌کنید که در واقع با لمس کردن یک سنگ و یا یک موجود زنده به ویژگی های آن پی می برید. و یا از طریق حس چشایی به مزه ی خیلی از غذاها پی می برید و می توانید احساس کنید که این غذا شور است یا بی نمک و یا مزه تلخ دارد یا شیرین و یا بی مزه است.
دیگر حس که در موجودات و بخصوص انسان ها کشف شده، حس ششم است.
حس ششم از حواسی است که با بهره گیری از حواس پنجگانه و البته بدون تجربه قبلی و یا مشاهده ی قبلی شکل می گیرد. این احساس اغلب در خانواده ی هنرمندان بیشتر دیده می‌شود. به مانند شعرا و نویسندگان و موسیقی دانان و
نقاشان و.. . لذا حس ششم حسی است که بصورت ناخودآگاه در وجود فرد شکل می گیرد و کاملاً مسائلی را که قبلاً تجربه نکرده است را بازگو می نماید. حس ششم می تواند نوعی شورش غیرمنتظره باشد که از باطن انسان تراوش می‌کند و البته این حس در همه افراد یافت نمی شود بلکه حضورش استثنایی است.. . !
در تعریف زندگی نیز می توان گفت زندگی به معنی زیستن و حیات است. البته زنده بودن نیز می تواند دیگر تعریف لغوی آن باشد. اما در تعریف مفهومی آن می توان گفت زندگی نوعی فرآیند اجتماعی است که بشر با تلاش وکوشش فراوان این فرآیند اجتماعی را شکل می دهد. بنابر این زندگی فرآیندی از پیش تعیین شده نیست چه این که انسان ها در یک مقطع زمانی تشکیل خانواده می دهند. خانواده در این جا تنها ازدواج نیست بلکه وقتی فرد با بدست آوردن مؤلفه های زندگی نوعی پناهگاه را در جهت زیستن شرافتمندانه بوجود می آورد، می توان گفت که این فرد نیز به سوی زندگی گرایش پیدا کرده است. بنابراین با تعاریفی که از عاطفه، احساس و زندگی شد، می توان گفت این سه مقوله با هم کلافی عمیق خورده اند و تأثیرشان در یکدیگر چه در ابعاد مثبت و چه در ابعاد منفی پررنگ است.
با توجه به تجربه هایی که این قلم در فرآیند زندگی داشته ام، اکثر مردم نقش عاطفه و احساس را در زندگی اجتماعی کم رنگ می دانند و حتی در خیلی از موارد این دو را آفت زندگی می پندارند. این افراد معتقدند که زندگی شوخی بردار نیست و برای این که تعیین امرار معاش کنیم باید دست به کارهای اقتصادی زده و مسلماً کار اقتصادی نیز با عاطفه و احساس اغیار است. با فضا سازی در کلمه عاطفه و احساس و باز کردن فضایی برای مقوله ی زندگی می توان گفت بشر بعنوان موجودی اجتماعی نمی تواند از دو ویژگی عاطفه و احساس چشم پوشی نماید. وقتی صحبت از اجتماعی بودن می‌شود، نقش عاطفه و احساس پررنگ ترمی شود.
وقتی بحث رفتار اجتماعی و قوانین و قرارداده ها و تعهدات اجتماعی می‌شود، نمی توان نقش عاطفه و احساس را کم رنگ جلوه داد وقتی بحث کمک به دیگران در ابعاد مختلف از جانب یک فرد متمول به میان می آید، بی شک بدون
عاطفه و احساس نمی تواند حضور این کمک را توسط فرد متمول پررنگ تر دانست. لذا تحت هر شرایطی عاطفه و احساس در مسائل کاری و ابعاد زندگی نقش مؤثری رابر عهده گرفته اند. ولی آنسوی قضیه نیز بسیار مهم و سازنده است. یعنی این که عاطفی برخوردکردن و یا احساساتی بودن نسبت به امورات اقتصادی و حتا امورات اجتماعی و فرهنگی می تواند زندگی افراد را متضرر سازد. تجربه نشان داده که یک مدیر موفق در امورات اقتصادی و یا اداری مدیری است که معقول و منطقی با مسائل برخورد می‌کند و البته این مهم نیز نمره بالایی را از جانب عرف کسب نموده است. معقول برخورد کردن با مسائل مالی و تبادلات اجتماعی در خیلی از موارد مثمر ثمر است و البته در برخی از موارد نیز کارساز نیست.
از این نگاه یک فرد اقتصادی برای این که بتواند به هدف اقتصادی خود دست یابد، طبعاً نیاز به هوشمندی و تفکر اقتصادی دارد و تحت هر شرایطی در سیر این هدف دست به بی برنامگی نمی زند. لذا با پختگی و تخصص لازم سعی بر آن دارد تا که بتواند بدون شکست به هدف خود برسد. بنابراین این فرد چون می خواهد به یک فرد متمول مبدل گردد تحت هیچ شرایطی قدرت ریسک کردن را در خود پذیرا نیست. ولی در زوایایی دیگر نیز این نوع روند محل بحث بوده چه این که تنها متمول بودن برای رسیدن به هدف کافی نیست بلکه دیگر مؤلفه های انسانی در جهت رسیدن به هدف لازم است. مؤلفه هایی از قبیل کار آفرین بودن، با اخلاق بودن، اجتماعی بودن، صبور بودن، شجاع بودن و البته عاطفی بودن و احساسی بودن نیز از عمده مؤلفه هایی است که مستلزم کار است. چرا که برای رسیدن به هر هدفی باید از میان مردم برخاست. و چون مردم دارای خلقیات متفاوتی هستند ما نمی توانیم بگوئیم که بدون عاطفه و احساس می توان به هدف رسید.
کما اینکه خیلی از موارد افراد گره خورده با کار و زندگی ما، افرادی عاطفی و احساساتی هستند که متأسفانه مقوله عاطفه و احساس در جامعه ایران بدتعریف شده است. به گونه ای که اغلب مردم فکر می‌کنند اگر عاطفی باشیم و یا
احساساتی، آدمی ساده و بی ثمر هستیم و در جامعه سرما کلاه می گذارند. به نظر می آید که اگر عاطفه و احساس را با نظارت کامل و کنترل صحیح در هر کاری نهادینه نمائیم توفیق در آن کار بیشتر است. عاطفه و احساس از مقولات انسانی اند و ما نمی توانیم با اغماض از این دو در امورات زندگی به توفیقات لازم دست یابیم. از جانبی دیگر جامعه این دو را در خیلی از مواقع با مسائل معنوی خلط می‌کند. لذا باید ابراز داشت که عاطفه و احساس دو فاکتور مهم درجهت خلق تفکر و اندیشیدن هستند. چه این که قدرت تصمیم گیری این دو به مراتب قویتر از هر ویژگی ذاتی دیگری است که در بشر یافت می‌شود. بنابراین آن عاطفه و احساس که در مسائل کاری تعریف شده اند کاملاً هم در شکل و هم درمحتوا با این عاطفه و احساس که از آن یاد می‌شود، متفاوت است. آن عاطفه و احساس نوعی تضعیف و ناکارآمد در بین عرف بیان شده و این عاطفه و احساس کارآمد و فرارونده است. از بهتر این که عاطفه و احساس علاوه بر این که در مسائل اقتصادی و مالی بسیار نقش دارند در مسائل فرهنگی و هنری و یا به تعبیری زندگی های هنری و فرهنگی نیز بسیار کارسازند. می توان گفت مهمترین اندیشه های اقتصادی از جانب انسان های پراحساس و پرعاطفه بوجود آمده است. به گونه ای که اغلب اندیشه های اقتصادی و ادبی با پشتوانه ی این دو مقوله بوجود آمده اند. ما نمی توانیم یک متفکر اقتصادی را فردی بدون عاطفه و احساس تلقی نمائیم چه این که همین متفکر تفکرش را با پشتوانه ی این دو ویژگی به دست آورده است. لذا مشکل اساسی که در جامعه ما وجود دارد این است که چون اقتصاد ما اقتصادی رهبر نیست و دارای نوسانات متعددی است وقتی با شکست اقتصادی روبرو می شویم، فکر می‌کنیم عاطفی و احساساتی برخورد کرده ایم. عاطفی و احساساتی برخورد کردن در مسائل کاری به منزله این نیست که تمام موقعیت های خود را اعم از مالی، شخصیتی، اخلاقی، فرهنگی و مقامی را بدون تدبیر از دست بدهیم بلکه عاطفی و احساساتی برخورد کردن یعنی این که با حفظ موقعیت های فردی و اجتماعی خود بتوانیم تأثیر مثبت خود را در جامعه دوچندان نمائیم. از این نگاه مهربان بودن با مردم و یا دلسوزی پایدار و یا انس و علاقه پیدا کردن به دیگران در شخصیت ما در جهت رشد و تعالی در کار بسیار مؤثر است. چون تعامل با دیگران باعث تعالی شخصیت ما می‌شود. وقتی صحبت از رشد و توسعه انسانی می‌شود، این رشد و توسعه انسانی بدون مؤلفه های
انسانی شکل نخواهد گرفت. چه بسا انسان با یک رفتار عاطفی و یا احساسی بخش اعظمی از جامعه را مجذوب خود می‌کند. اعتقاد بنده این است که هدف همیشه دست یافتنی نیست و در خیلی از موارد ما در راه اصلی ناخودآگاه به فرعی کشاننده می شویم. به‌عنوان مثال چه بسا به دنبال هدف اقتصادی باشیم ولی در همین راه به سمت دیگری هدایت شویم و مثلاً به یک شخصیت سیاسی و یا فرهنگی مبدل شویم و تجربه نیز این روند را به اثبات رسانده است. به‌عنوان مثال کلینتون در حسب الحال خود بنام «زندگی من» آورده است که «من از همان اوان کودکی آرزو و هدفم این بود که یک فرد اقتصادی بشوم اما با این که گام در جاده اقتصاد گذاشتم نمی دانم چگونه به یک شخصیت سیاسی مبدل شدم و البته از طریق همان سیاست به اقتصاد نیز رسیدم.
لذا اعتقاد این قلم این است که نه سرنوشت را می توان از سرنوشت نوشت و نه زندگی را. چرا که هر دو با سرعت زمان حرکت می‌کنند و همیشه برای شروع اگرچه زمان وجود دارد ولی این زمان نمی تواند برای رسیدن به هدف کافی باشد.بنابراین بهتر است که در زندگی همیشه با احتیاط برانیم تا که به سهولت به مقصد برسیم. دیگر نکته که در این مقوله بسیار مهم بنظر می رسد این است که آیا می توان با زندگی عاطفی و احساسی برخورد کرد؟ و دیگر این که زندگی تنها با اقتصاد رشد و نمو پیدا می‌کند و آیا با اقتصاد نیز می توان عاطفی و احساسی برخورد نمود؟ در پاسخ به سئوال اول باید گفت که در زندگی های هنری کاربرد عاطفه و احساس بسیار کارساز و مؤثر است اما در زندگی های اجتماعی اگرچه بدون عاطفه و احساس زندگی بی معنا می‌شود ولی باید با احتیاط برخورد کرد به طوری که زندگی تحت تأثیر عمیق عاطفه و احساس قرار نگیرد و حداقل عاطفه و احساس بر عقل زندگی مستولی نشود. زندگی از چهار ضلع تشکیل شده است.نخست عشق است دوم عقل ـ سوم عاطفه و چهارم احساس. عشق ما را با لذایذ زندگی آشنا می‌کند. عقل ما را در رشد و تعالی زندگی کمک می‌کند. عاطفه زیبایی های زندگی را تصویر می نماید و احساس به ما می آموزد که با زندگی چگونه رفتار کنیم.
دیگر نکته نقش عاطفه و احساس در سایر مسائل اجتماعی است. یکی از این مسائل اجتماعی عشق است. تجربه نشان داده که اکثر انسان هایی که عاشق می شوند افرادی عاطفی و احساساتی هستند و این دو مقوله نیز مسبب مقوله بنام
وابستگی می‌شود و امروزه وابستگی را هم بدتعریف کرده اند چه این که در دنیای امروزی وابستگی به معنی خود نبودن است. از این نگاه برای رسیدن به سلاله ای بنام عشق حتماً نیاز به عاطفه و احساس است بی تردید فرد عاشق بدون این دو نمی تواند به معشوق خود دست یابد. عاشق شدن دنیایی متفاوت دارد که هرگز نمی توان این دنیا را با دنیای خاکی تطابق دادو متأسفانه مشکل جامعه ما این است که عشق را با منویات زندگی و هوس اشتباه می گیرد. ضروری است که ترسیم نمائیم زندگی اجتماعی اگر توأم با عاطفه و احساس باشد و یا همراه با عاطفه و احساس هم نباشد، در درونمایه خود شمه هایی تفهیم شده را از هوس می توان در نبض آن دریافت. ولی در عشق این جور نیست. چه این که آن عاطفه و احساس که عشق را شکل می دهند، از سلاله ای برمی خیزند که هرگز چیزی به نام هوا و هوس در این سلاله مدخل نبوده اند. در مقوله وابستگی نیز به همین شکل است. در پاسخ به سئوال دوم باید گفت که زندگی بدون اقتصاد بی معناست ولی اقتصاد در زندگی هدف نیست بلکه اصل است. اصل بدین معنا که برای زنده بودن باید زندگی کرد و پشتوانه ی این مهم پول است. و هدف بدین شکل که براساس پول می تواند به هدف رسید. پول می تواند وسیله ای باشد که ما را به مقصد می رساند.
ولی زندگی تنها دارای یک شاخک بنام اقتصاد نیست بلکه دارای شاخک هایی بدیع و فرارونده ای است که یکی از این شاخک ها اقتصاد محسوب می‌شود. به بیانی خیلی از صفات اجتماعی و برجستگی های انسانی دست به دست همدیگر می دهند تا زندگی تشکیل می‌شود. در مورد این که آیا می‌شود با اقتصاد عاطفی و احساسی برخورد کرد یا نه؟ باید گفت که اقتصاد نیز نوعی مقوله اجتماعی است که در فراز و فرود اجتماع بی تأثیر نیست، همچنانکه اجتماع در فراز و فرود اقتصاد مؤثر است. در خیلی موارد عاطفه و احساس با اقتصاد کلافی عمیق خورده اند. از این منظر هرآنچه که یک فرد اقتصادی بدست می آورد اعم از ماشین، خانه، پول، علم و.. .
همه این موارد هم بعد عاطفی و احساسی در زندگی بشر دارند و هم فرهنگ وابستگی را ایجاد می‌نمایند. شاید بتوان گفت یک فرد اقتصادی فردی است عاشق مسلک. چه این که تمام دستاوردهای خود را به‌عنوان حیات خویش قلمداد می‌کند واگر این دستاوردها از او گرفته شوند، زیستن برای وی دشوار است. لذا نتیجه می گیریم که عاطفه و احساس اگر چه شاید در بوجود آمدن ثروت در ابعادی بی تأثیرند ولی وقتی ثروت بوجود می آید جایگاهشان ناخودآگاه تثبیت می‌شود.
وابستگی معنوی (عشق) بسیار متفاوت است. در وابستگی اجتماعی انسان در خیلی از مواقع آن جوهره خود بودن را از دست می دهد ولی در وابستگی معنوی چیزی به نام دیگر بودن وجود ندارد. بنابراین نمی توان وابستگی را در عشق بد دانست و آنانکه که این مهم را بد جلوه می‌نمایند این افراد با منویات دنیا و زندگی کلافی عمیق خورده اند و با وابستگی عشق در همه ابعاد بیگانه اند. جان کلام این که اگر می‌گوئیم نقش عاطفه و احساس در زندگی تنها مقصود زندگی اجتماعی نیست بلکه اکثر زندگی های انسانی اعم از ـ زندگی هنری، زندگی معنوی، زندگی اقتصادی و زندگی فرهنگی شامل این مقوله می‌شود.
گردآوری و تنظیم عابدین پاپی نویسنده، شاعر و فعال فرهنگی استان لرستان
