مرحوم علاّمه حلّى(رحمه الله) معتقد است که اعتکاف اختصاص به اسلام ندارد، بلکه در ادیان الهى گذشته نیز بوده است. ایشان در جلد اوّل کتاب تذکرة الفقها، صفحه 284 در ابتداى مبحث اعتکاف مى فرماید:
«و هو مشروع فى شریعتنا و الشرایع السابقة و مستحب باجماع العلماء; اعتکاف در اسلام و دیگر ادیان الهى تشریع شده، و به اتّفاق تمام علما و دانشمندان اسلامى از مستحبّات است».
براى این مطلب مى توان به شواهد و قرائنى استناد جست:
1ـ برخى، از آیه 125 سوره بقره استفاده کرده اند که مخاطب اوّلیه اعتکاف دو پیامبر بزرگ یعنى حضرت ابراهیم و اسماعیل(علیهما السلام)بوده اند، زیرا در آیه مذکور مى خوانیم:
«(وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِی لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ); و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه مرا براى طواف کنندگان و عاکفین و رکوع کنندگان و سجده کنندگان پاکیزه کنید».
مطلب مذکور نشانه خوبى بر کلام علاّمه حلّى است، مشروط بر اینکه واژه عاکفین در آیه مورد بحث به معناى اعتکاف مصطلح باشد، همانگونه که برخى از مفسّران قرآن و فقهاى اسلام چنین برداشت کرده اند. امّا اکثر مفسّران و فقیهان واژه مذکور را به مجاوران و ساکنان مکّه تفسیر کرده اند، که در این صورت آیه شریفه ارتباطى به اعتکاف نخواهد داشت.
2ـ در کتاب المفصل فى تاریخ العرب، جلد 6، صفحه 509 پیرامون اعتکاف پیروان آیین حنیف آمده است:
«اعتکاف در غارها و بیابانها و کوهها، به عدّه اى از حنفا نسبت داده شده است. اهل اخبار و تاریخ ذکر کرده اند که آنان در جاهاى خلوتى، که از مردم دور باشد، به اعتکاف پرداخته و خود را در آن مکان محبوس مى کردند، و جز براى نیازهاى شدید، و ضرورت، از آن خارج نمى شدند. و در آن اماکن به عبادت و تأمّل و تفکّر در هستى پرداخته، و در جستجوى راستى و حقیقت بودند. سپس در آن اماکن خاموش و آرام مثل غار حرا، به عبادت مشغول مى شدند».(1)
این مطلب شاهد خوبى بر وجود اصل اعتکاف بصورت اجمالى در پیش از اسلام است. امّا اینکه چه شرایط و آدابى داشته، و آیا مطابق دستور انبیا و اولیا انجام مى شده یا نه؟ روشن نیست.
3ـ طبق آنچه مرحوم مجلسى از طبرسى(رحمه الله) نقل کرده، حضرت سلیمان(علیه السلام) اعتکافهاى طولانى داشته است. توجّه کنید:
«ان سلمیان(علیه السلام) کان یعتکف فى مسجد بیت المقدس السنة، و السنتین، و الشهر و الشهرین و اقل و اکثر و یدخل فیه طعامه و شرابه و یتعبّد فیه; حضرت سلیمان همواره در مسجد بیت المقدّس معتکف مى شد. گاه یکسال، گاه دو سال، گاه یک ماه و گاه دوماه و گاه کمتر و بیشتر از این مدّت طول مى کشید. و در مدّت اعتکاف مشغول عبادت بود، و آب وغذا برایش مى آوردند تا از مسجد خارج نشود».
و در ادامه تصریح مى کند که آن حضرت به هنگام مرگ در حال اعتکاف بود.(2)
4ـ مرحوم ابن ادریس معتقد است که حضرت موسى(علیه السلام) در مدّت چهل روزى که براى گرفتن کتاب آسمانى به کوه طور عزیمت کرده
بود، روزه گرفته، و در حال اعتکاف بود.(3) بنابراین اعتکاف در آیین حضرت موسى(علیه السلام) نیز مشروع بوده است.
5ـ مرحوم علاّمه مجلسى(رحمه الله) داستانى از اعتکاف حضرت الیاس در جلد 13، بحارالانوار، صفحه 403 نقل کرده است.
6ـ عبدالله بن عمر از پدرش عمر بن خطّاب نقل مى کند که به رسول خدا عرض کردم: من در زمان جاهلیّت نذر کردم که در مسجدالحرام معتکف شوم. آیا عمل به چنین نذرى لازم است؟ حضرت رسول فرمودند:
«اوف بنذرک; به نذرت عمل کن».(4)
از حدیث فوق استفاده مى شود که اعتکاف در عصر جاهلیّت و قبل از ظهور اسلام امر رایجى بوده است.
و لکن این روایت قابل استدلال نیست زیرا عبارتهاى آن به صورتهاى مختلف نقل شده است. مثلا در همان مأخذ و در همان صفحه در روایت دیگرى کلمه «لیلة» اضافه شده است. یعنى «در عصر جاهلیّت نذر کردم که یک شب معتکف شوم» در حالیکه مى دانیم اعتکاف کمتر از سه روز از نظر اسلام امکان پذیر نیست. و در نقل دیگرى در همان کتاب و همان صفحه آمده است که قبل از مسلمان
شدن چنین نذرى کردم و پس از اسلام آوردن حکم آن را از پیامبر(صلى الله علیه وآله)پرسیدم و حضرت فرمود: «به نذرت عمل کن» و این مطلب دلالت ندارد که نذر او قبل از اسلام بوده است، زیرا عمر از اوّلین کسانى نبود که اسلام را پذیرفت. شاید نذر او پس از ظهور اسلام و قبل از مسلمان شدن وى بوده است. و در جلد چهارم، السنن الکبرى، صفحه 317 به جاى «فى الجاهلیة» «فى الشرک» آمده است.
بنابراین با توجّه به عبارات مختلف حدیث مذکور، نمى توان در این بحث به آن استدلال کرد. مخصوصاً که نذرهاى در حال شرک پس از اسلام آوردن قابل عمل نیست، و لهذا مرحوم سیّد مرتضى در کتاب المسائل الناصریات، عبارت «فى الجاهلیة» را بر زمانى که مسلمانان به مدینه هجرت کردند و اعتکاف تشریع شد و عمر چنین سؤالى را مطرح کرد، حمل کرده است. بنابراین منظور عمر زمان اقامت وى در مکّه بوده است، یعنى هنگامى که هنوز مکّه فتح نشده بود، و مردم مکّه در حال و هواى دوران جاهلیّت به سر مى بردند.(5)
بنابراین حدیث مذکور، گذشته از اینکه از نظر سند محلّ گفتگوست، دلالتى بر رواج اعتکاف قبل از اسلام ندارد.
نتیجه اینکه از مجموع ادلّه ششگانه ـ هر چند برخى از آنها را
نپذیرفتیم ـ استفاده مى شود که اعتکاف اختصاص به اسلام ندارد، واجمالا در برخى از شرایع و ادیان گذشته نیز وجود داشته است.

1. خلوت انس، ص 31 .
2. بحارالانوار، ج 14، ص 141 .
3. بحارالانوار، ج 86، ص 38 .
4. السنن الکبرى، ج 4، ص 76 .
5. سلسلة الینابیع الفقهیه، ج 6، ص 119 .