۱- تبیین جایگاه قرآن کریم در نظام قانون گذاری

مروری بر تلاش تاریخی امام در صیانت و پاسداری از قرآن و احکام شرع در متن جامعه نشان می دهد که تمام تلاش و جهادی که حضرت امام(ره) از ابتدای تاریخ مبارزاتی و در طول عمر شریفشان متحمل شده اند ، از زندان و تبعید ونظایرهم همه برای حفظ قداست قرآن و پیاده سازی احکام قرآن و جاری و ساری نمودن قوانین قرآنی در متن جامعه بوده است. تاریخ معاصر ایران گواهی می دهد، زمانی که عده ای سبک سر نادان، سوگند به قرآن را به سوگند به کتاب آسمانی تبدیل کردند، اعتراض حضرت امام (ره) و به تبع آن سایر علماء نسبت به این امر بلند شد، و این واکنش موجب عقب نشینی حکومت شاه گردید، بعدها نیز همچنان که بی توجهی به احکام و قوانین قرآنی در فرایند تصویب قوانین توسط رژیم دنبال میشد، حضرت امام(ره) هر بار با هوشیاری تمام و با روشنگری های خویش توطئه اصلی آنان را که بی اعتبار سازی و حذف تدریجی قرآن از متن جامعه بود ، برملا می نمودند. بطور نمونه ایشان در نامه ای خطاب به علم نخست وزیر وقت در۱۵ آبان ۱۳۴۱، عواقب تخلف از شرع و قانون را به ایشان تذکر می دهند و می فرمایند :" گمان کردید ممکن است در مقابل قرآن، قانون اساسی واحساسات عمومی قیام کرد...اگر گمان کردیدکه میشود با زور چند روزه (سر نیزه)، قرآن کریم را در عرض اوستای زرتشت و انجیل و بعض کتب ضاله قرارداد و به خیال از رسمیت انداختن قرآن ( تنها کتاب بزرگ آسمانی چندصد میلیون مسلم جهان) افتاده اید و کهنه پرستی را می خواهید تجدید کنید، بسیار در اشتباه هستید..." در همین نامه ایشان قرآن را بطور ضمنی از پایه های قانون اساسی برمیشمرند و سیاست دولت عَلم درحذف قرآن و جای گزینی کتب آسمانی دیگر با قرآن، را به سست کردن پایه های قانون اساسی تعبیر می کنند . این نگاه ایشان به جایگاه قرآن در نظام قانون گذاری حایز اهمیت است و همواره در دوره های بعد نیز مورد نظر ایشان بوده است. ضمن اینکه ایشان بطور تلویحی اتهام کهنه پرستی را که حکومت متوجه روحانیت و علماء نموده بود، متوجه خود حاکمیت نموده و همتراز دانستن اوستای زرتشت با قرآن کریم را، نشانه کهنه پرستی حکومت شاه عنوان می کنند. حضرت امام(ره) قرآن را کتاب "قانون الهی" می دانند و تنها قانون گذار صلاحیت دار را خداوند متعال معرفی می کنند و می فرمایند : " در اسلام یک چیزی حکم می کند وآن قانون است ، زمان پیغمبرهم قانون حکم می کرد، پیغمبر مجری بوده، زمان امیرالمؤمنین هم قانون حکم می کرد، امیرالمؤمنین مجری بود، همه جا باید اینطور باشد که قانون حکم کند، یعنی خدا حکم بکند، حکم خدا...قانون ، قانون الهی ، دیگران مجری او. اگر بخواهند از خودشان یک چیزی بگویند، پیغمبر اکرم که در راس همه عالم هست، خدا به او خطاب می کندکه اگر چنانچه یک چیزی برخلاف آن چیزی که من گفته بودم بگویی قطع وتینت( قطع شاهرگ گردنت ) را می کنم...برای اینکه اجراء باید بکنی آنی که اسلام گفته ،آنوقت تو مجری او هستی. البته معلوم بود که او مجری است و هیچ وقت تخلف نمی کند، لکن سرمشق است این، به آن فرد اول این اخطار را می کند تا من و شما بفهمیم مطلب را، تکلیفمان را بفهمیم ،..." ، خداوند متعال مقصود خویش از نزول قرآن را چنین می فرماید : " ذالک الکتاب لاریب فیه هدی" للمتقین "، همچنین در جای جای قرآن بر رسالت قرآن و نقش و اهمیت آن یادآوری شده است . بطور نمونه در ۹ اسراء ، قرآن خود را چنین معرفی می کند: " إِنَّ هَـٰذَا لْقُرْءَانَ یِهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَیُبَشِّرُ لْمُؤْمِنِینَ ..." : بدرستی که این قرآن به راست ترین راه ها هدایت می کند و نوید و بشارتی است برای مومنانی که عمل صالح انجام می دهد. و در اولین آبه از سوره ابراهیم می فرماید :" الر کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ لِتُخْرِجَ لنَّاسَ مِنَ لظُّلُمَاتِ إِلَی لنُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَیٰ صِرَاطِ لْعَزِیزِ لْحَمِیدِ".حضرت امام (ره) برمبنای همین شناخت از قرآن که نقش هدایت گری ، رهبری و راهنمایی انسانها را برای خویش برمی شمرد، قرآن را کناب رهایی بخش انسان از دام شیاطین و راهنمای سعادت بشر معرفی نموده و خطاب به دانشجویان و طلبه های جوان می فرمایند که :"... قوانین آسمانی اسلام را که برای تمام شئون زندگی از مبداء وحی نازل شده است و عملی تر و سودمندتر از تمام فریضه هاست مطالعه کنید و در تحت تاثیر تبلیغات مغرضانه اجانب واقع نشوید." ، "اگر قرآن نبود ، باب معرفت الله بسته بود إلی الابَد." وی معتقد بودند که " قرآن باید در تمام شئون زندگی ما حاضر باشد." ، زیرا به همه نیازهای بشر در قرآن پاسخ گفته شده است. "وَنَزَّلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَـَب‌َ تِبْیَـَنًا لِّکُل‌ِّ شَی‌ْءٍ وَ هُدًی وَ رَحْمَة‌ً وَ بُشْرَی‌َ لِلْمُسْلِمِین‌َ " ایشان انگیزه قیام و انقلاب اسلامی که ماحصل مجاهدتهای ملت ایران و شهدای گرانقدر انقلاب اسلامی است را پیاده سای احکام قرآن معرفی می کنند و می فرمایند :" ما برای آن نهضت کردیم که قوانین اسلام و قوانین قرآن در کشور ما حکومت کند."

۲- دعوت به اُخُوَه، و اتحاد، تجلی قرآنی دیگری از سیره سیاسی اجتماعی امام(ره)

یکی از جلوه های قرآنی برجسته در سیره عملی و رفتار و اندیشه ی امام(ره) دعوت مسلمین و مومنین به اتحاد و توصیه به حفظ وحدت امت اسلامی است که از مهمترین محورهای تلاش و مبارزه امام (ره) در طول مدت رهبری جامعه اسلامی است. مصادیق قرآنی وحدت و اتحاد جامعه ایمانی در آیات گوناگون یافت میشود ، آنجا که می فرماید : "وَ عْتَصِمُواْ بِحَبْلِ للَّهِ جَمِیعاً وَلَا تَفَرَّقُواْ... " و یا می فرماید :" إِنَّمَا لْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُواْ بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَ تَّقُواْ للَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ" حضرت امام(ره) طرح و برنامه مبارزاتی خود را در بیانیه ۲۵ اریبهشت ۱۳۴۳مبتنی بر همین رویکرد قرآنی چنین اعلام می نمایند :" برنامه ما که برنامه اسلام است، وحدت کلمه مسلمین است، اتحاد ممالک اسلامی است. برادری با جمیع فرق مسلمین است در تمام عالم، هم پیمانی با تمام دول اسلامی است، در سراسر جهان مقابل صهیونیست، مقابل اسرائیل، مقابل دول استعمار طلب، مقابل کسانی که ذخایر این ملت فقیر را به رایگان می برند..." تاکید بر وحدت و اتحاد، راهبردی است که حضرت امام(ره) هم در طول دوران مبارزه خود علیه رژیم شاه تا مقطع پیروزی انقلاب اسلامی برآن تاکید دارند و هم در دوران به ثمر رسیدن انقلاب و استمرار حاکمیت نظام جمهوری اسلامی همواره مورد تاکید و توجه قرار داشته است. ایشان در دوره حاکمیت نظام جمهوری اسلامی، کارگزاران و مدیران نظام اسلامی را به حفظ انسجام ، اخوت و هم دلی دعوت نموده و میفرمایند :" وقتی که شما دلهایتان با هم صاف باشد ، قلب ها یک قلب باشد ، دستها دست واحد باشد ،دست خدا هم با شماست ( یدالله مع الجماعه) این دست مبارک الهی که بر سر شماست و عنایت حق تعالی که برسر شما سایه افکند.. اگر حفظ شد در همه مراحل پیروز هستید " ، از منظر حضرت امام (ره) " إِنَّمَا لْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ "یک راه کار سیاسی حل مشکلات جهان اسلام تلقی میشود . در زمینه افشاء توطئه کشورهای استثمارگر و ابر قدرت های شرق و غرب ، حضرت امام (ره) می فرمایند : (انما المؤمنون اخوه) یک حکم سیاسی است که اگر ملت های مسلم که تقریبا یک میلیارد جمعیت هستند، اینها برادر با هم باشند و به برادری با هم رفتار کنند هیچ آسیبی بر این ها واقع نمی شود و هیچ یک از ابرقدرتها قدرت اینکه تجاوز به آنها بکنند ندارند. برادرها! باید متوجه این معنا باشید." خداوند در قرآن فلسفه ارسال رسولان الهی و نزول کتب آسمانی را چنین می فرماید :" کَانَ لنَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ للَّهُ لنَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ لْکِتَابَ بِـ لْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ لنَّاسِ فِیمَا خْتَلَفُواْ فِیهِ وَمَا خْتَلَفَ فِیهِ إِلَّا لَّذِینَ أُوتُوهُ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ لْبَیِّنَاتُ بَغْیاً بَیْنَهُمْ فَهَدَی للَّهُ لَّذِینَ ءَامَنُواْ لِمَا خْتَلَفُواْ فِیهِ مِنَ لْحَقِّ بِإِذْنِهِ وَ للَّهُ یَهْدِی مَن یَشَاءُ إِلَیٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ" و بدین ترتیب می فرماید مردم قبل از بعثت انبیاء همه یک امت بودند، آنگاه فلسفه بعثت انبیاء را حل اختلافات امت وحفظ وحدت اقشار مختلف مردم عنوان می کند و در ادامه موضوع نزول کتاب آسمانی بر پیامبران ، برای داوری برمعیار حق وعدل و حل اختلافات را یادآور میشود.آنگاه ریشه بروز اختلافات بعدی را تحت عنوان "بغیا بینهم" مورد اشاره قرار می دهد که مفسرین آن را اختلاف در دین و کتاب ناشی از ظلم و حسد و ریاست طلبی عنوان می کند. حضرت امام(ره) برمبنای همین نگاه قرآنی است که می فرمایند :" پیغمبر اسلام می خواست در تمام دنیا وحدت کلمه ایجاد کند. می خواست تمام ممالک دنیا را در تحت یک کلمه توحید، درتحت یک کلمه توحید تمام ربع مسکون را قرار بدهد، منتهی اغراض سلاطین آن وقت از یک طرف، اغراض علمای نصاری و یهود و امثال و ذالک از طرف دیگر سد شد، مانع شد از اینکه ایشان بتوانند آن کار را انجام بدهند.الآن هم سدند،الآن هم آنها مانع هستند، الآن هم گرفتاری ما برای خاطر آنهاست."

۳- صیانت از مکتب اسلام و حفظ امانت الهی :

قرآن در چندین فراز از آیات مختلف ، وعده تحقق حکومت صالحان را داده است، اما شرایطی را برای تحقق و حفط و بقای آن یادآور شده است. منجمله در آیه۵۵ سوره نور می فرماید : " وَعَدَ للَّهُ لَّذِینَ ءَامَنُواْ مِنکُمْ وَعَمِلُواْ لصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی لْأَرْضِ کَمَا سْتَخْلَفَ لَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ لَّذِی رْتَضَیٰ لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِکُونَ بِی شَیْئاً وَمَن کَفَرَ بَعْدَ ذَ ٰلِکَ فَأُوْلَـٰئِکَ هُمُ لْفَاسِقُونَ" قرآن کریم شرایط و معیارها و ویژگی هایی را برای حاکمان صالح و حکومت صالحان برشمرده است. برطبق آموزه های قرآنی حاکمان صالح در کنش فردی و اجتماعی از استبداد و خودرایی اجتناب دارند. حکومت صالحان به دوری از ظلم و ستم توصیف شده است. وحاکم صالح را به انجام کارهای خیر و نیک و مشورت با مردم پیش از تصمیم ، قاطعیت در امور و کارهای پس از مشورت و اتخاذ تصمیم و حکم، قاطعیت توصیف نموده است .صلاحیتهای فردی حاکمان را با عنوان تقوای فردی و اجتماعی ، امانت داری و دیگر خصائص نیکوی قرآنی توصیف نموده است. ازنظر قرآن حاکم صالح حاکمی است که خود را بنده خدا می شمارد.

حضرت امام (ره) براساس همین آموزه های قرآنی می فرمایند : "این عنایت الهی بود که یک ملتی که هیچ نداشت توانست بر قدرتهایی که همه چیز داشتند غلبه کند" ایشان پیروزی ملت ایران را در راستای تحقق وعده الهی ارزیابی نموده و می فرمودند : "این برای خاطرآن قدرت ایمان و وحدت کلمه وتوجه به خدای تبارک و تعالی بود که دست عنایت حق تعالی بر سر این ملت سایه افکند واین پیروزی حاصل شد، آنکه مردم خونشان را در راه آن دادند اسلام بود." و در جای دیگر می فرمایند :" (این) نظام الهی و اسلامی نظامی است که به ودیعت و امانت بما سپرده شده است و ما مسؤولیم در قبال آن و مسؤولیم از این حیث که آنطوری که هست بدهیم به اعقابمان، عرضه کنیم این اسلام را به آنطوری که واقع اسلام است به دنیا..." ، و در جای دیگر خطاب به علماء می فرمایند :" همه ما مکلفیم ، همه مسؤولیم"،" کلکم راع و کلکم مسؤؤل " این برای همه است لکن برعهده شما (علماء) بیشتر است. همه ما تحت مراقبت هستیم" ، " والله من ورائکم محیط" .

اسلام دین رحمت و مرحمت

حضرت امام(ع) از آموزهای قرآنی واخلاق نبوی، حسن زمامداری در جامعه اسلامی را نتیجه می گیرند ، ایشان بر مولفه هایی چون امانت داری، صداقت، محبت، رحمت و اصلاح انحرافات در جامعه با تاسی بر معیارهای اخلاقی مورد سفارش در قرآن و الگوهای قرآنی معرفی شده بویژه " اسوه حسنه" که همان اخلاق نبوی است استناد نموده و معیارهای حسن زمامداری در حکومت داری اسلامی را برمیشمرند.از آنجا که طبق آموزه های قرآنی ایمان و عمل صالح از یکدیگر جدا نیست، قانون گذاری را به تنهایی کافی ندانسته و می فرمایند:" مجموعه قانون برای اصلاح جامعه کافی نیست، برای این که قانون مایه اصلاح و سعادت بشر شود به قوه اجرائیّه و مجری احتیاج دارد... اصولاً قانون و نظامات اجتماعی، مجری لازم دارد. در همه کشورهای عالم و همیشه این‏طوری است که قانون گذاری به تنهایی فایده ندارد... به همین جهت اسلام همان‏طور که قانون گذاری کرده، قوّه مجریه هم قرار داده است ." به این ترتیب ایشان علاوه بر نقش پیام رسانی و ابلاغ، نقش حکومتی و اجرایی را در راستای پیاده سازی قوانین الهی برای پیامبرگرامی اسلام فائلند وحسن زمامداری مبتنی بر الگوی اخلاق نبوی را به عنوان بهترین شیوه اعمال حاکمیت دینی در نظام اسلامی برمیشمرند. حضرت امام (ره) با تاسی جستن از شیوه قرآنی پیامبر اعظم(ص) ، آن حضرت را اسوه حسنه قرار داده " لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ للَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ " و پیروی از سنت رسول الله را در اصلاح و اداره جامعه همواره مورد توجه و تاکید قرار می دهند و بر مبنای شناخت قرآنی از شخصیت پیامبر مکرم اسلام(ص) که می فرماید :" فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ للَّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ کُنتَ فَظّاً غَلِیظَ لْقَلْبِ لَانفَضُّواْ مِنْ حَوْلِکَ فَـ عْفُ عَنْهُمْ وَ سْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی لْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی للَّهِ إِنَّ للَّهَ یُحِبُّ لْمُتَوَکِّلِینَ " ، " وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ " به مسوولین و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی و همچنین به رهبران و روسای کشورهای اسلامی می فرمودند. " آقایان باید کاری بکنید که محبت مردم را جلب کنید، این هم رضای خدا در آن هست ، هم راحتی خودتان درآن هست و هم برای کشورتان مفید است" ، "پیغمبر اکرم نبی رحمت است که برای رحمت آمده است آنجایی هم که آن منحرف ها ی غیر قابل اصلاح را امر به قتل می کرد مثل یک غده سرطانی که در یک بدن باشد برای اصلاح بدن آن غده را باید بیرون آورد ، چاره نیست ، این غده های سرطانی گاهی یک جامعه را فاسد می کنند، این هم رحمت برای جامعه است ..." ، " با همه محبت کنید ، با محبت می شود منحرف ها را مستقیم کرد ، بهتر از اینکه با شدت و حدت. " ،"تلطف کنید به مردم ، تواضع کنید به مردم . دولت مال مردم است ، بودجه مملکت از جیب مردم است ." به تعبیر حضرت امام ، اصلاح انحرافات با محبت و رحمت میسر است ، لذا می فرمایند ، " با اسم خدا و با محبت و رحمت به اصلاح انحرافات بپردازید . به باور ایشان که انطباق کامل با آموزه های قرآنی دارد" اجراء حدود الهی رحمت برای جامعه است ، جاری نمودن حدود الهی در جامعه رحمت برامت است." ، وقتی با این دیدگاه به اجراء حدود الهی نگریسته شود نتیجه گرفته میشود که:" یک حد ازحدود الهی وقتی که واقع بشود یک جامعه اصلاح می شود، اگر چهار تا دزد را دستش را ببرند در مجمع عمومی دزدی تمام میشود، اگر چهار تا آدمی که به فحشاء مبتلاست آن را شلاق بزنند در جامعه فحشاء از بین می رود . این همان غده سرطانی است که طبیب برای حفظ یک انسان ناچار است که این غده را بیرون بیاورد .گاهی چاقو بر می دارد وچشم آدم را بیرون می آورد ، رحمت است" لذا می فرمایند : "حدود الهی رحمت است برامت " ، همانطورکه خداوند در قرآن کریم می فرماید :" ...تِلْکَ حُدُودُ للَّهِ فَلَا تَعْتَدُوهَا وَمَن یَتَعَدَّ حُدُودَ للَّهِ فَأُوْلَـٰئِکَ هُمُ لظَّالِمُونَ" ، "تِلْکَ حُدُودُ للَّهِ وَمَن یُطِعِ للَّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا لْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَذَ ٰلِکَ لْفَوْزُ لْعَظِیمُ" ،" وَمَن یَعْصِ للَّهَ وَرَسُولَهُ وَیَتَعَدَّ حُدُودَهُ یُدْخِلْهُ نَاراً خَالِداً فِیهَا وَلَهُ عَذَابٌ مُّهِینٌ" .

حضرت امام(ره) از اخلاق نبوی و اسوه حسنه قرآنی، چنین تعبیر می کند که باید همدلی، صمیمیت ، محبت و وحدت میان احاد جامعه دینی و میان مردم با کار گزاران حکومت اسلامی برقرار باشد. ایشان برای رفع اختلافات و تحکیم وحدت و انسجام افشار و گروه های انقلابی موارد زیر را توصیه می کند: ۱) تالیف قلوب ۲) تلاش جهت زدودن کدورت ها ۳) نزدیک ساختن مواضع خدمت به یکدیگر ۴) پرهیز از واسطه هایی که کارشان القاء بدبینی نسبت به جناح مقابل است .۵) توجه به خطر بزرگ دشمن مشترک ،۶) پاسداری و حفاظت از اصول انقلاب. لذا می فرمایند : " رئیس اول اسلام هم اینطور بود که با مردم معاشرت می کرد، مثل معاشرت یک نفر آدم با یک نفردیگر، مثل دو نفر برادرکه اینجا نشسته بودند. پیغمبر اکرم که رئیس اسلام بود در مسجد می آمدند می نشستند و رفقایشان هم اصحابشان هم دورشان می نشستند باهم ، جوری بود جلسه که وقتی یک کسی می آمداز خارج نمی شناخت که اینها کدام یک پیغمبرند و کدام یکی غیر پیغمبر، می پرسید که کدام یکی تان هستید، وضع اینطوری بود، اینطور با جامعه رفتار، اینطور با مردم رفتار می کردند. اینطور نبود که وقتی که وارد می شود هزارتا پرده جلو باشد و بعد هم باید دید کجا بنشیند و سان بدهند وچه ، این حرفها نبود در کار.ازآن طرف اینطور ، از آن طرف قدرت اینطور بود که ایران را ، آن امپراتوری بزرگ ایران را شکست دادند، آن امپراتوری بزرگ روم را هم شکست دادند، در عین حالیکه وضع یک وضع ساده ای بود، در بین خودشان به دستور قرآن رحمت بود و بردیگران شدت ، لشکرما هم باید اینطور باشد..." ، در دیدار با سفیر یمن شمالی حضرت امام (ره) به عدم تفاهم ملتها با دولتها به عنوان معضل و مشکل اشاره می کنند و می فرمایند : جدائی ملت و دولت بلکه رودر رو قرار گرفتن آنها موجب ضعف آنها و گرفتاری دولت و ملت شده است وتا این مشکل خود را دولت ها رفع نکنند روی سعادت را نخواهند دید و همیشه گرفتار دست خیانتکاران و اجانب خواهند بود " . ایشان می فرمودند :" ما می خواهیم بین ملت ها و دولت ها آشتی بدهیم" در عین حال با تاسی به آموزه های قرآنی و سنت نبوی راه همدلی و آشتی و وحدت دولت ها و ملت ها را در این اصل قرآنی می دانستند که همه در برابر قوانین و احکام الهی باید خاضع و خاشع بوده و امتیازی میان افراد نخواهد بود و قانون الهی برای همه یکسان است وچه بسا مسوولیت رئیس وکارگزارار حکومت بیشتر از دیگران است ، لذا می فرمودند :" وظیفه ما این است که هر کداممان درهر جا هستیم ...قوانین اسلام را از خودمان شروع کنیم ، اگر چنانچه ما خودمان را اصلاح نکنیم و قوانین اسلام را نسبت به خودمان اجراء نکنیم نمی توانیم یک حکومت اسلامی تشکیل بدهیم .اگر آن کسی که در راس حکومت است مثلا رئیس جمهور و نخست وزیر خودش را اصلاح نکند و خودش تابع قوانین اسلام نباشد و قوانین اسلام را در مملکت اجراء نکند چنین شخصی نمی تواند در راس حکومت اسلامی و حاکم اسلام باشد ...اسلام یک رئیسی که برخلا ف قوانین اسلام عمل می کند نمی پذیرد.. ، ایشان در همان اوایل نهضت اسلامی خطاب به دولت مستقر می فرمودند: " ملت و روحانیت پشتیبان دولتی است که خاضع به اسلام و مجری احکام اسلامی باشد...ما همه مسلم هستیم.برادر هستیم. رویه را تغییر بدهید،خاضع بشوید نسبت به احکام شرع. ، در زمانی هم که جمهوری اسلامی علیرغم همه موانع و مشکلات با مجاهدت ملت انقلابی در حال شکل گیری است و عمر چندانی از حیات سیاسی آن نمی گذرد ، خطاب به همه اقشار و گروه ها و احاد ملت می فرمایند :" همگان در برابر قانون خاضع باشیم ، و با صلح و صفا وبرادری و برابری در پیشبرد جمهوری اسلامی کوشا باشیم و حق تعالی را در همه احوال حاضر و ناظر بدانیم و تخلف از دستورات اسلام ننماییم وبه وسوسه فتنه انگیزان اعتنا نکنیم." و در جای دیگر به سران دولتهای به اصطلاح اسلامی منطقه می فرمایند : " قرآن کریم دعوت به وحدت می کند، و شما دعوت به تفرقه و مقابله با هم. باید عقل را پیشوای خودتان قرار بدهید و اسلام را مقتدای خودتان قرار بدهید و در مقابل اسلام همه خاضع باشید و به حکم عقل عمل کنید، عقل و اسلام می گوید شما باید با هم متحد باشید....اسلام از شما وحدت می خواهد،..، اعتصام به حبل الله می خواهد.چرا با هم اعتصام به حبل الله نمی کنید؟..." حضرت امام(ره) با استناد بر این آیه شریفه که می فرماید :".. وَلِلَّهِ لْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ..." خطاب به روسای ممالک اسلامی می فرمایند ک" تا وحدت کلمه نباشد، تا روسای اسلام وحدت کلمه در خودشان ایجاد نکنند، تا فکر نکنند بر بدبختی های ملت اسلام، بدبختی های اسلام، غربت اسلام و قرآن کریم،سیادت نمی توانند بکنند، باید فکر کنند، عمل کنند تا سیادت کنند، و اگر این مطلب را انجام بدهند سید دنیا خواهندشد" و سیادت مسلمین را بر طبق همین وعده قرآنی محقق می دانستند و شرط آن را وحدت کلمه و اتحاد ملل مسلمان و دولتهای اسلامی و پیاده سازی احکام اسلامی در همه شئون می دانستند.

نفی سلطه اجانب بر مسلمانان و جامعه اسلامی

تجلی دیگری ازکلام وحی در اندیشه حضرت امام(ره) را می توان در بعد سیاست خارجی امام(ره) و مبتنی بر فاعده فقهی نفی سبیل(= سلطه) دانست که بر گرفته از تعالیم قرآن کریم است ، و اعتبار خود را از آیه ۱۴۱ سوره نساء و منابع فقهی دیگر منجمله احادیث بنوی می گیرد. خداوند در آیه مورد اشاره می فرماید : ".... وَلَن یَجْعَلَ للَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَی لْمُؤْمِنِینَ سَبِیلاًَ " ، خداوند هرگز (= یعنی در هیچ زمانی و هیچ مکانی) اجازه نداده که کافران کمترین سلطه و حاکمیتی ( از هر نوع سلطه افتصادی، سیاسی، نظامی ، فرهنگی و غیرآن ) بر مؤمنان داشته باشند ، حضرت امام(ره) برهمین مبنا معتقد بودندکه اسلام با وابستگی اسارت بار مسلمین به اجانب مخالف است ، بطور مثال در یک جا تعبیری که حضرت امام (رة) بکار می برند چنین است : "اساس استقلال کشور در درون اسلام است و عدم وابستگی ها خواست اسلام است. "...... اسلام وابستگی شما را و ما خودمان را به یکدیگر منکر است ، می گوید نباید صنعت ما وابسته باشد، نباید زراعت ما وابسته باشد، نباید ادارات ما وابسته باشد، نباید اقتصاد ما وابسته باشد، نباید فرهنگ ما وابسته باشد، نباید مستشارها بیایند ما را اداره کنند. خودمان، ما خودمان را اداره می کنیم . نباید نظام ما را مستشارهای آمریکایی بیایند درست بکنند. آنها که نمی خواهند درست بکنند، آنها می خواهند خراب بکنند. مستشارهای آمریکا نمی خواهند که ما را تعلیم بدهند می خواهند نگذارند ما تعلیم بگیریم ما را متوقف کنند...." این تعبیر کاملا منطبق با توصیه قرآنی مورد اشاره است. یکی از محورهای اصلی جهاد و مبارزه حضرت امام(ره) با نظام ظاغوتی پهلوی نقد سیاستهای سلطه پذیرانه رژیم شاه بود، چه در مورد رابطه با اسرائیل، چه در مورد حق کاپیتولاسیون برای اتباع آمریکایی و چه انواع وابستگی های دیگری که به دنبال سیاست های نابخردانه رژیم پهلوی به ملت مسلمان ایران تحمیل میشد. حضرت امام با همین رویکرد قرآنی است که می فرمایند : " کاپیتولاسیون مخالف قرآن و اسلام است.... بر ملت ایران است که این زنجیرهای ( وابستگی) را پاره کنند، بر ارتش ایران است که اجازه ندهند چنین کارهای ننگینی در ایران واقع شود. از بالاتر ها به هر وسیله هست بخواهند این سند استعمار را پاره کنند..." ایشان در همین باره در کتاب تحریر الوسیله می فرمایند :" اگر قراردادها و روابط سیاسی که بین دولتهای اسلامی و دول بیگانه بسته میشود و برقرار می گردد ، موجب تسلط کفار برنفوس و بلاد و اموال مسلمانان شود یا باعث اسارت سیاسی اینها گردد، برقراری روابط حرام است و پیمانهایی که بسته می شود باطل است و بر همه مسلمین واجب است که زمامداران را راهنمایی کنند و وادارشان نمایند بر ترک روابط سیاسی اینچنانی هرچند بوسیله مبارزه منفی باشد." طبق دیدگاه حضرت امام(ره) "قاعده نفی سلطه" نه تنها در مورد نفی سلطه سیاسی بلکه شامل تحریم هر نوع از انواع تسلط اقتصادی و فرهنگی اجانب و بیگانگان می گردد. چنانکه ایشان می فرمایند :"اگر در روابط تجاری موجود بین دولت اسلامی با یک دولت بیگانه و خارجی یا روابط تجاری موجود بین دولت اسلامی و یا تجار مسلمین با تجار بیگانه خوف و ترس تسلط بیگانگان بر بازار مسلمین و زندگی اقتصادی آنان برود ، ترک و فسخ آن روابط واجب است و آن تجارت حرام می باشد و بر رهبران مذهبی است که آن را تحریم نمایند، هم کالایش را و هم خود تجارت را طبق شرایط زمان. بر امت مسلمان نیز واجب است که از رهبران مذهبی خود تبعیت کنند، همانگونه که بر همگان واجب است تلاش نمایند بر قطع آن روابط "

جمع بندی :

در این مقاله ضمن مروری بر آراء ، اندیشه ها و مواضع سیاسی و اجتماعی حضرت امام (ره) ، وجوهی از مفاهیم و جهت گیری های قرآنی متجلی در سیره سیاسی و اجتماعی این ابر مرد تاریخ معاصر ایران مورد بررسی قرار گرفته است.محورهای کلی جهت گیری های قرآنی مورد بررسی در این مقاله متکی بر منابع مورد رجوع بشرح زیر می باشد :

۱- از منظر امام خمینی (ره)، قرآن کریم تنها منبع و رکن اساسی در نظام قانون گذاری جامعه اسلامی است. تبیین چنین جایگاهی برای قرآن کریم در ساختار نظام سیاسی اجتماعی کاملا متکی بر معیارهای وحی و تعالیم شریعت است. طبق همین برداشت قرآنی، در شریعت اسلامی قانون گذار اصلی خداست، و نبی مکرم اسلام، ماموریت ابلاغ و اجرای قوانین شرع و احکام الهی صادره از سوی پروردگار عالم را عهده دار می باشد. قرآن ، کتاب مجد، هدایت، رحمت ، بصیرت و نور برای مومنان لقب گرفته است، و با وجود چنین منبع ارزشمندی که در اختیار مسلمانان قرار دارد، چنانکه همه مسلمانان و جوامع اسلامی بر اجرای فرامین شرع و قوانین الهی جهاد و تلاش نمایند، به عزت ، سعادت و سیادت بر عالم توفیق خواهند یافت.

۲- خداوند متعال در قرآن کریم، وعده تخلف ناپذیر حاکمیت صالحان را بشارت داده است.و معیارهای جامعه صالح و حاکمیت صالحان را برشمرده است. و به تعبیر حضرت امام(ره)، پیروزی انقلاب اسلامی طلیعه این وعده الهی بوده است . همه اقشار ملت باید به پاس و گرامیداشت تحقق این وعده الهی ، خود را مسوول و متعهد بر صیانت از اسلام و ارزشهای اسلامی و اجرای احکام و قوانین الهی بدانند و بویژه علماء اسلام و کارگزاران حاکمیت اسلامی بیش از همه در این باره مسوولیت دارند و با فداکاری خود باید تلاش کنند تا خدشه ای به اساس دین و مکتب اسلام وارد نگردد.

۳- حضرت امام با اتکاء بر آموزه های قرآنی و الگوهای قرآنی مورد اشاره در قرآن از جمله معرفی پیامبر به عنوان اسوه حسنه ، حسن زمامداری متکی بر اخلاق نبوی را اساس و شیوه حکومت در جامعه اسلامی بر می شمرند و با تاسی بر سنت نبوی ، رفتار توام با حسن خلق و رحمت را به کارگزاران نظام اسلامی و روسای ممالک اسلامی در مواجهه با ملت هایشان مورد سفارش قرار می دهند. ایشان بر رفع اختلافات و نحکیم وحدت و انسجام میان ملل و دول مسلمان تاکید نموده و معیارهایی به شرح زیر و منطبق با آموزه های قرآنی در راستای حسن زمامداری جامعه اسلامی تبیین می نمایند : ۱) تالیف قلوب ۲) تلاش جهت زدودن کدورت ها ۳) نزدیک ساختن مواضع خدمت به یکدیگر ۴) پرهیز از واسطه هایی که کارشان القاء بدبینی و اختلاف افکنی نسبت به جناح مقابل است .۵) توجه به خطر بزرگ و دشمن مشترک ،۶) پاسداری و حفاظت از اصول انقلاب و ارزشهای اسلامی.

۴- حضرت امام(ره)، با اتکاء بر تعالیم وحی و منجمله استناد بر آیه قرآنی "...وَلَن یَجْعَلَ للَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَی لْمُؤْمِنِینَ سَبِیلاًَ"، مسیر مبارزه با نظام سلطه و قدرتهای استکباری را برای ملل مسلمان تبیین نمودند و هرگونه سلطه سیاسی، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی بیگانگان بر ملل مسلمان را جایز ندانسته وآن را تحریم نموده اند. چنانکه بررسی شود، تاریخ سیاسی معاصر ایران، روایت گر مبارزه خستگی ناپذیر ابشان با مصادیق مختلفی از این نوع سلطه گری بوده است که به مواردی چون مخالفت حضرت امام (ره) با دخالت اسرائیل در امور کشور مسلمان ایران، مخالفت ایشان با اعطاء حق کاپیتولاسیون و مصونیت قضایی مستشاران آمریکایی و مخالفت صریح ایشان با برخی از قراردادهای ننگین سیاسی و اقتصادی منعقده در زمان شاه که اساس استقلال کشور اسلامی ایران را مورد خدشه قرار می داد، اشاره گردید.

فهرست منابع و مآخذ:

۱- قرآن کریم.

۲- صحیفه نور حضرت امام(ره).

۳- تحریر الوسیله، حضرت امام خمینی(ره).

۴- ولایت فقیه، حضرت امام خمینی(ره).