وروددر قالب مناظرات امام رضا(ع) منطق عقلانی اسلامی تقویت شد، سنت و سیره پیامبر(ص) جانی دوباره گرفت، ظرفیت تحمل و تأمل در دیدگاه‌های مخالف آموزش داده شد و در نهایت حقانیت دین محمدی به اثبات رسید.
در یک نگاه کلی و اجمالی می‌توان گفت که در قالب مناظرات امام رضا(ع) افق‌های جدیدی در معرفت دینی بر روی جامعه ما گشوده شده است،
ابهامات و شبهات زیادی در رهگذر این مناظرات برطرف شد.
در قالب مناظرات امام رضا(ع) منطق عقلانی اسلامی تقویت شد، سنت و سیره پیامبر(ص) جانی دوباره گرفت، ظرفیت تحمل و تأمل در دیدگاه‌های مخالف آموزش داده شد و در نهایت حقانیت دین محمدی به اثبات رسید.
عصر امام رضا(ع) را می‌بایست عصر شکوفایی مجدد علوم وفرهنگ اسلامی شکل‌گیری مکاتب فکری گوناگون برشمرد،در هر برهه‌ای اگر بسترآزاداندیشی توام با آگاهی فراهم شود بدون شک زمینه تعالی و شکوه علم و فرهنگ وهنر نیز فراهم خواهد آمد.
امام رضا(ع) در حقیقت با سلوک اخلاقی و انسانی خود به‌ویژه در دوره سه سال و اندی ولایتعهدی، عالی‌ترین سنت و سیره را در بدنه جامعه به
یادگار گذاشت.
آن‌چه امام رضا(ع) در باب دفاع عقلانی از توحید و مجموعه دین، انجام داده، برکات و نتایج فراوانی فراروی امت اسلامی بر جای گذاشت که بسیاری از جزییات آن بر ما پنهان است.
امام رضا(ع) هشتمین امام شیعیان است که به‌عنوان امام رئوف ملقب است و از مقام علمی والایی برخوردار بودهاست تا آنجایی که ایشان را عالم آل‌محمد لقب داده‌اند.
دوران امام رضا(ع) زمان ویژه‌ای است، عصر امام رضا(ع) عصرمناظرات و مباحث علمی است لذا مناظراتی که امام رضا(ع) با سران ادیان و مذاهبانجام دادند خیلی ویژه و گوناگون است.
ورود امام رضا(ع) به مناظرات و مباحث علمی نشان‌گر این است که امام رضا(ع) مباحث علمی و استدلال داشتند که می‌توانستند در آن مناظرات
ایفای نقش کنند به‌طوری‌که خود مخالفان و کسانی‌که رقیبان امام رضا(ع) بودند به برتری علمی ایشان اذعان داشتند.
امام رضا(ع) در تبیین اسلام ناب که همان اسلام اهل بیت(ع) است و زدودن شبهات در خصوص دین و مذهب تشییع سهم بسزایی داشتند.
روش مباحثه علمی امام رضا(ع) با فرق اسلامی و ادیان اذعان مختلف
آگاهی امام رضا(ع) از ادیان و مکاتب و کتب آن‌ها بسیار ویژه بود، امام رضا(ع) با اهل تورات بر مبنای تورات با رهروان انجیل بر مبنای انجیل، با حاملان زبور بر مبنای زبور و با بزرگان زرتشت کسانی بود که در مباحثات با امام شرکت می‌کردند، امام به همه زبان‌ها و کتب آسمانی اشراف داشتند.
امام رضا(ع) هر سؤالی را با توجه به منابع آن و مذهب جواب می‌دادند، در مورد روش مواجهه حضرت با ملحدان و منکران، بنای امام رضا(ع) بر مباحث علمی، استدلال و مبانی متفق علمی بود، از مباحث عقلی و فلسفی هم بهره می‌گرفتند،در واقع امام رضا(ع) سعی می‌کرد مباحث را طوری عنوان کند که در مورد آن مباحث چیزهایی که آن‌ها هم به آن معتقد بودند، قبول کنند.
پذیرش ولایتعهدی مأمون
ولایتعهدی مأمون برای امام رضا(ع) تحمیلی است، امام به‌هیچ عنوان نمی‌خواستند این امر را بپذیرند مقتضیات زمان و شرایط خاص باعث شد که امام این را بپذیرد که جان، مال و آبروی شیعیان در امان بماند، امام به‌خوبی از این موضوع استفاده کردند که بتوانند یک امنیتی را برای شیعیان فراهم کنند.
امام رضا(ع) خود را از این‌که بخواهد با دستگاه حکومت همکاری و همراهی داشته باشند مبرا کرد و پذیرش ولایتعهدی مامون جنبه جبری داشت.
نحوه تعامل ایرانیان با امام رضا(ع) و اثرات حضور ایشان در گرایش آنان به مذهب تشیع
هجرت امام رضا(ع) از مدینه به طوس یک مبداء تاریخی است و آثار فراوانی داشته است که توانست منشاء تحول در ایران اسلامی باشد.
هجرت‌های بعد از امام رضا(ع) که به سبب ورود ایشان به ایران بود منشا برکاتی شد مثلاً ورود حضرت شاه‌چراغ و حضرت معصومه(س) به ایران در فرهنگ، آداب و منش ایرانیان بسیار تاثیرگذار بود.
زمانی‌که امام رضا(ع) به سرزمین طوس وارد شدند با این‌که تحت مراقبت بودند اما با مباحث علمی صحنه‌هایی آفریدند که ویژه است.
