مردم این استان در ایام محرم هر کدام به نوعی ارادت خود را به امام حسین(ع) و مقوله عاشورا به اثبات می‌رسانند، به طوری که مرد و زن و پیر و جوان در مراسمی که بیشتر با همان شیوه سنتی برگزار می‌شود، شرکت می‌کنند.
بنا بر این گزارش، جوانان لرستانی از همان روزهای اول محرم با برپا کردن خیمه‌های عزاداری و نصب پلاکارد در جای جای این اس‍ت‍‍ان شیعه‌نشین بار دیگر ح‍‍ال و ه‍و ای ع‍‍اش‍ورای‍‍ی را ب‍ه ت‍ص‍وی‍ر م‍‍ی‌ک‍ش‍‍ان‍ن‍د.

با آغاز ماه محرم جوانان با تهیه پارچه‌های سیاه و داربست‌های فلزی به شیوه سنتی تکیه‌های عزاداری در سطح محلات مختلف دایر می‌کنند و افراد مسن‌تر نیز با آماده کردن ابزار عزاداری خاص این استان همچون زنجیز، چهل چراغ، علم عزاداری و بلندگوها و طبل‌ها خود را برای عزاداری امام حسین(ع) آماده می‌کنند.

مردم این دیار در این ایام با حضور در محل‌های عزاداری و تشکیل مجالس نوحه‌سرایی و سینه‌زنی به گرامیداشت این روزها می‌پردازند. سینه‌زن‌ها و دسته‌های زنجیرزنی دسته دسته گردهم می‌آ‌یند و با کامل شدن هیئت‌ با تشکیل دو ستون به عزاداری می‌پردازند.

گرچه به ظاهر تفاوت‌های اندکی میان نوع عزاداری در مردم شهرستان‌های مختلف استان لرستان مشهود است، اما در واقع همه مردم این استان به یک شیوه خاص خود عزاداری می‌کنند که تفاوت‌های بسیار زیاد با نوع عزاداری دیگر اقوام دارد.
در خرم‌آباد تکایای محلی، محل خاصی از عزاداری جوانان این شهر است، قدیمی‌ترین تکایا که به استناد کتیبه آن دارای ۱۵۰ سال قدمت است، در محله درب دلاکان خرم‌آباد قرار دارد که در حال حاضر نیز میعادگاه سوگواران حسینی است.

شروع مراسم عزاداری مردم خرم‌آباد با صدای ساز و دهل که آهنگ حزن‌انگیز (چمرونه) را می‌نوازد آغاز می‌شود، پس از نواخته شدن آهنگ چمریونه در محله‌ها و کوچه‌ها، دسته‌های عزادار که شامل سینه‌زنان و زنجیرزنان حسینی هستند، در خیابان‌ها به راه می‌افتادند تا به جایگاه اصلی شهر بروند.

سینه‌زنان خرم‌آبادی به شیوه‌ای خاص که ویژه مردم این شهر است سینه‌زنی می‌کنند، در این شیوه ابتدا سینه‌زنان نشسته و سینه می‌زنند بعد وقتی که نوحه‌خوان فریاد می‌زند (ای وا شهیدا به دشت کربلا) همگی سرپا می‌ایستند و ضمن جواب دادن به نوحه‌خوان با دودست و به شدت سینه می‌زنند.

مراسم چهل منبر یکی از رسوم خاص و منحصر به‌فرد خرم‌آباد و بروجرد است که در این مراسم که در روز تاسوعای حسینی برگزار می‌شود، زنان به یاد اسارت حضرت زینب(س)، با پای برهنه و با نقابی بر صورت، حرکت کرده و چهل شمع در خانه‌هایی که درب آنها باز است، روشن می‌کنند.
آیین به گل افتادن، پیشینه این آیین مربوط به پیش از اسلام است که در ایران پیش از اسلام برای برگزاری مراسم سوگ بزرگان، قهرمانان و جوانان و عزیزترین درگذشتگان انجام می‌شده است، در استان لرستان نیز این آیین در سوگ عزیزان از دست رفته معمول بوده و اکنون نیز در سوگ سرور و سالار شهیدان و یاران باوفایش انجام می‌شود.

در این مراسم ابتدا خاک تمیز طاهر از مکانی تهیه می‌شود که عاری از هرگونه آلودگی باشد، سپس حوضچه‌هایی که معمولاً به دو شکل مربع و دایره ساخته می‌شود، بعد خاک‌های از پیش آماده شده را الک کرده و درون حوضچه می‌ریزند و آن را با گلاب‌های نذر شده و آب آماده می‌کنند.
در کنار حوضچه‌های گل، مقدار زیادی هیزم به‌صورت کپه بر روی هم انباشت می‌شود، این هیزم‌ها در روز عاشورا برای خشک کردن افرادی که به گل افتاده‌اند استفاده می‌شود.
عزاداری مردم خرم‌آباد در شب تاسوعا با حزنی خاص تا روز عاشورا ادامه دارد، حدود نیمه‌های شب عزادارانی که برخی نذر دارند وارد حوضچه‌های گل شده و بعضی تمام سر و صورت و حتی چشمان خود را آغشته به گل می‌کنند و به اصطلاح به گل می‌افتند.
برخی دیگر از عزاداران تنها سر و صورت و دو کتف و شانه خود را گل می‌زنند و در کنار شعله‌های آتش که به همین منظور تهیه شده خود را خشک می‌کنند و فرد به گل افتاده این وضعیت را تا ظهر عاشورا حفظ می‌کند.
این آیین در خرم‌آباد توسط همه اقشار از هر فکر و سلیقه، فقیر و غنی و پیر و جوان و زن و مرد انجام می‌شود، در قدیم مرکب هر اسب سوار نیز گل بر سر می‌گذاشت که امروزه به جای اسب افراد خودروی خود را گل مالی می‌کنند.

صبح عاشورا قبل از طلوع آفتاب ناله جانگداز ساز و دهل که نوای چمریونه می‌نوازد، شروع به نواختن می‌کند، عزادارانی که هنگام سحر به گل افتاده بودند در کنار آتش‌های برافروخته میدان محله بر سرزنان و «هی رو هی رو» گویان به عزداری می‌پردازند.

در روز عاشورا سوگواری در قالب دستجات سینه‌زنی و زنجیر‌زنی تا ظهر عاشورا ادامه دارد و افرادی که نذر دارند در مسیر حرکت هیئت‌ها گاو و گوساله‌های نذری را سر می‌برند و این بدان معناست که این هیئت شام یا نهار را در خانه نذر کننده صرف کند.
بعد از ظهر عاشورا که در گویش محلی به آن طوق اشگس گفته می‌شود، مراسم عزاداری به پایان می‌رسد و عزاداران برای اقامه نماز ظهر عاشورا به قبرستان معروف این شهر (قبرستان خضر) می‌روند و نماز ظهر عاشورا را به جا می‌آورند که بدین گونه مراسم سوگواری دهه محرم به پایان می‌رسد.

نگاهی به آداب و رسوم مردم بروجرد در دهه اول محرم

مردم این شهرستان از چند روز مانده به آغاز ماه محرم به حرمت امام حسین(ع) و خاندانش و نذری که داشته‌اند اقدام به برپایی سقاخانه می‌کنند به‌گونه‌ای که بهترین اتاق منزل شان را سیاه‌پوش کرده و با چراغ‌های گردسوز، لوسترهای تزیینی و گلاب پاش و تصاویری از ائمه روی پله‌های منبر، تزیین می‌کنند.

صاحب‌خانه‌ها با نصب پرچم سیاه و سبز و باز گذاشتن در ورودی به نشانه آماده بودن سقاخانه، مردم برای شرکت در عزاداری، دعوت به ورود می‌کنند.

خورشید که غروب می‌کند در خانه‌ها باز می‌شود و مردم از این سقاخانه به آن سقاخانه می‌روند. زنان و مردان، جوانان و نوجوانان و حتی کودکان در گروه‌های جدا‌گانه قرار می‌گذارند و تا وقتی خستگی اجازه بدهد و تا نیمه شب به خانه‌ها برنمی‌گردند.

برای وارد شدن به سقاخانه رسم است که می‌پرسند «قلیچه یا قولوچه؟» و صاحب‌خانه با گفتن «قلیچه» میهمانان را دعوت به ورود می‌کند به همین دلیل سقاخانه در زبان عامیانه به «قلیچ» هم شهرت دارد.

میهمانان با گفتن «بر قاتلان سیدالشهدا لعنت» وارد می‌شوند و جواب می‌گیرند «بش باد». خواندن شعر در مدح شهدای کربلا و سینه‌زنی مختصر در بین آقایان و دعا برای شفای بیماران، گشایش کار حاضران و برآوردن حاجات میزبان و پذیرایی با چای، شیر، میوه، شیرینی و مانند آن از برنامه‌های همه سقاخانه‌هاست .

به هنگام خروج نیز رسم است بگویند: «اجرتان با سید الشهدا !» و بعد به سقاخانه دیگری بروند و این کار معمولاً تا نیمه شب ادامه دارد.

یکی از آداب تاسوعا و عاشورا در بروجرد نذر کردن چراغ برای سقاخانه‌هاست. حاجتمندان چراغی با اجازه صاحبخانه بر می‌دارند و نذر می‌کنند که با برآورده شدن حاجاتشان مثلاً ده چراغ جایگزین آن کنند. در برخی مواقع به جای چراغ از کالاهای دیگر به‌ویژه لیوان و استکان که مورد استفاده هیئت‌ها و سقاخانه‌هاست استفاده می‌شود.

عصر تاسوعا حال و هوای دیگری در بروجرد دارد، کوچه پس کوچه‌ها شاهد عبور دختران سیاه‌پوش و نقابدار است که پابرهنه راه افتاده‌اند و با نیت و خواست‌های مختلف به چهل منبر سر می‌زنند و در ۴۰ سقاخانه شمع روشن می‌کنند.

در این روز شهر پر است از حاجاتی که در شعله شمع‌ها می‌سوزد و نیاز نسل جوان را به رخ می‌کشد و دعای مردم برای برآورده شدن تمام نیازها.

بیش از ۳۰۰ هیئت و دسته سینی‌زنی، زنجیرزنی در بروجرد وجود دارد که در ایام محرم به‌ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا از خیابان‌های شهر عبور می‌کنند و اغلب خود را به امامزاده جعفر(ع) این شهر می‌رسانند.

«خره‌گیری» نشانه اوج سوگواری مردم در عزای امام حسین(ع)

سحرگاه عاشورا زمان «خره‌گیری» به‌معنای مالیدن گل و خاک به بدن است که نشانه اوج سوگواری مردم در عزای امام حسین است. در این روز حمام‌های عمومی شهر رایگانند و عزاداران بعد از اذان صبح به حمام می‌روند و در حالی‌که سرتاپای خود را با گل رس پوشانده‌اند سینه می‌زنند.

برخی از آن‌ها با همان حالت و تنها با پوشش حوله به دور بدن‌های خود بیرون می‌آیند و در همان نزدیکی به سینه زدن می‌پردازند. در نقاط دیگر شهر هم دیگ‌های بزرگ پر از گل و گلاب توسط آنانی که نذر دارند گذاشته شده تا همه بتوانند در عزای حسین گل برسر بمالند.

صبح عاشورا که بیرون باشی در هر خانه‌ای که نذری داشته باشد می‌توانی صبحانه صرف کنی و البته حلیم لذیذترین این صبحانه‌هاست. با نزدیک شدن به ظهر عاشورا راه اغلب دسته‌های عزاداری به خانه مرحوم آیت‌الله بروجردی و امام‌زاده جعفر ختم می‌شود و بعد از دقایقی اوج گرفتن عزاداری با اذان ظهر سکوت شهر را فرا می‌گیرد.

مردم برای خوردن غذای ظهر عاشورا که معمولاً آبگوشت است در خانه‌هایی که نذری می‌دهند پخش شده و خود را برای مراسم «شام غریبان» که بعد از غروب آفتاب شروع می‌شود و اتمام مراسم عزاداری ۱۰ روزه و بسته شدن سقاخانه‌هاست آماده می‌کنند.

گروه‌های زن و مرد با روشن کردن شمع و بر سر نهادن طبق‌هایی حاوی کاه و خرما و شمع و یا عروسک‌هایی به نشانه کودکان یتیم کربلا، در کوچه پس کوچه‌های شهر به راه می‌افتند و با صدایی اندوهناک در رثای امام می‌خوانند.

تعزیه‌ها که با موضوع حوادث عاشورا نوشته و اجرا می‌شوند همانند سایر شهرهای کشور در بروجرد نیز برگزار می‌شود. کُتل نیز که نوعی نمایش آئینی است به ذکر تصویری برخی از صحنه‌های کربلا و پس از آن می‌پردازد. دسته‌های کتل، دارای حیوانات سنتی به‌ویژه شتر و اسب هستند و افراد مختلف لباس‌هایی می‌پوشند که آنها را به شکل و شمایل شخصیت‌های مثبت و منفی حادثه کربلا در می‌آورد.

معمولاً کتل‌ها در معابر حرکت می‌کنند و فقط صدای عزاداری از بلندگوهای همراه آنها شنیده می‌شود اما گاه توقف می‌کنند و نوحه‌هایی نیز می‌خوانند. برپایی مجلس ختم قرآن، روضه‌خوانی و مداحی تا پایان ماه صفر در بروجرد همچنان ادامه دارد.

یادآور می‌شود، آیین سوگواری مردم خرم‌آباد با شماره ثبت ۵۳ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.