مرداد ماه در تقویم رسمی کشور به عنوان روز کودتای 28 مرداد برای بازگرداندن محمدرضا شاه به سلطنت به ثبت رسیده است . ماجرای این کودتا از این قرار است که دکتر مصدق در اردیبهشت ماه 1330 به نخست وزیری رسید و در تیر ماه سال بعد که شاه حاضر نشد وزارت جنگ را به وی واگذار نماید استعفا نمود . به دنبال آن پس از پیامی که آیت اله کاشانی صادر نمود در 30 تیر موج قیام و شورش تهران را فرا گرفت و اغلب شهرهای بزرگ درگیر تظاهرات بود تا اینکه نیروهای شاه برای مقابله با تظاهرات مردم مبادرت به تیراندازی و قتل عام کردند شاه که در خارج از کشور بود سرانجام در 28 مرداد 1332 آمریکا طی یک کودتا حکومت مصدق را سرنگون کرده و دوباره شاه را بر تخت نشاند .

 طرفداران مصدق که از اقدام شاه خشمگین بودند با تظاهرات و سخنرانی احساسات خود را بیان کردند . حزب توده نیز که در روزهای گذشته از احتمال کودتا خبرداده بود شروع به سازماندهی تظاهرات در تهران و شهرستان‌ها کرد . عوامل بریتانیا و امریکا در نقش طرفداران مصدق یا حزب توده با استفاده از این جو به شایعه پراکنی و اقدامات تندروانه از قبیل تهدید روحانیون و توهین به مقدسات مذهبی مردم و درخواست الغای سلطنت و حتی رئیس‌جمهور شدن مصدق پرداختند . مصدق که تظاهرات را در خدمت کودتاگران می‌دانست دستور جلوگیری از تظاهرات را به پلیس و ارتش ابلاغ کرد . از ساعات اولیه صبح ۲۸ مرداد جمعیتی از سمت جنوب به سمت مرکز شهر تهران به راه افتادند .
از اینکه هسته ابتدایی را چه کسانی تشکیل می‌‌دادند ، روایت های متعددی شده است اما به نظر می‌‌رسد پولی که کارگزاران بریتانیا ، به ویژه برادران رشیدیان و نمایندگان سازمان اطلاعات امریکا (سیا) برای بسیج افراد و گروه های آشوب طلب پرداخت کرده بودند ، نقشی بسزا در شروع حرکت داشته است . بسیاری از غوغاگران پس از کودتای ناموفق ۲۵ مرداد و فرار شاه از ایران ، انگشت اتهام را به سوی مصدق گرفته بودند . برای "شاهدوستان" ، رانده شدن شاه از کشور دستاویزی بود تا با کمک آن به مقابله با دولت بپردازند و عامل تعیین کننده دیگر پولی بود که امریکایی ها برای تبلیغ علیه مصدق و مسموم کردن جو جامعه ، در روزها و چند ماه منتهی به کودتا در ایران خرج کرده بودند . با شروع تظاهرات ، گروه هایی از مردم نیز تحت تأثیر این جوّ به صف شعار دهندگان علیه مصدق پیوستند و از سوی دیگر ، نظامیانی که با دریافت پول به شرکت در کودتا رضایت داده بودند ، همراه جمعیت شدند .

اسناد منتشر شده در امریکا نشان می‌‌دهد که در همین زمان ، بیشتر مقام های ارشد نظامی و حتی خود فضل الله زاهدی مخفی شده یا به امریکایی ها پناه برده بودند . چند ساعت پس از شروع تظاهرات ، غوغاگران به پشت گرمی تانک ها دفتر نزدیکان به مصدق و روزنامه‌های هوادار او را غارت کردند . در این میان ، دفتر حزب توده نیز از یورش "شاهدوستان" و "کمونیسم ستیزان" در امان نماند . دولت مصدق و حتی حامیان او در ارتش واکنشی به این تحولات نشان ندادند . روایت های متعددی از دلایل بی تحرکی مصدق و هواداران او شده است : جدی نگرفتن خطر ، ضعف در تصمیم گیری به موقع ، عدم ارتباط مناسب در سطوح بالا یا فرسودگی توأم با نا امیدی مصدق و یارانش ، نمونه‌هایی از این روایات است . به هر روی ، ساعاتی پس از ظهر درگیری های بین طرفداران و مخالفان مصدق به اطراف خانه او کشیده شد . عده اندکی از نظامیان وفادار به مصدق با همه توان در برابر یورش جمعیت و نظامیان حامی کودتا مقاومت کردند اما تصرف ساختمان رادیو ، پایان واقعی ماجرا بود . در ساعات پایانی روز ، مقاومت در اطراف خانه نخست وزیر هم شکسته شد ، جمعیت خانه مصدق را غارت کردند و او از طریق بام خانه اش جان به در برد . عوامل کودتا با پیگیری و خرج کردن مبلغ زیادی پول نیروهائی از اوباش و زنان بدنام محلات مختلف را بسیج کردند و صبح روز چهارشنبه ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ خیابان‌های تهران شاهد حرکت این نیروها و نیروهای نظامی با شعار "جاوید شاه" بود . تا بعد از ظهر خیابان‌ها در کنترل اوباشی بود که به طرفداران مصدق حمله می‌کردند . دفترهای احزاب و نشریات طرف‌دار مصدق یا حزب توده غارت شد و به آتش کشیده شد . منزل دکتر مصدق نیز با تانک و مسلسل مورد حمله نیروهای نظامی کودتا قرار گرفت و مصدق دستور عدم مقاومت به نیروی محافظ نخست ‌وزیری داد و در خانه همسایه‌اش پناه گرفت . اوباش و نظامیان به غارت منزل دکتر مصدق پرداختند. میر اشرفی فرمان عزل مصدق و نصب زاهدی را از رادیو خواند . سرلشکر زاهدی که در این مدت نزد ماموران امریکائی مخفی بود از مخفی گاه به در آمد . مردم با سکوت و حیرت این رویدادها را ناظر بودند . نه مصدق ، نه طرفداران مصدق و نه حزب توده که وعده "تبدیل کودتا به ضد کودتا" را در روزهای گذشته می‌داد اقدامی برای مقابله نکردند و کودتا پیروز شد . پس از روی کار آمدن مجدد دکتر مصدق ، او خواهان افزایش اختیارات بود و آیت الله کاشانی که ریاست مجلس هفدهم شورای ملی را بر عهده داشت ، برای ایجاد اتحاد و جلوگیری از تفرقه ، به این لایحه نخست وزیر رأی داد . با این حال مصدق ، در صدد منزوی کردن مجلس بود و اختیارات بیشتری می خواست . این در حالی بود که آیت الله کاشانی معتقد بود که مجلس ، کمال همکاری را با دولت دارد و نیازی به اختیارات بیشتری نیست . از همین زمان ، اختلاف نظر در امور مختلف بین دکتر مصدق و آیت الله کاشانی آغاز شد و این اختلافات پس از درخواست تقاضای تمدید اختیارات نخست وزیر به مدت یک سال از جانب مصدق ، شکل جدی و گسترده به خود گرفت .

مصدق می خواست با اخذ اختیارات وسیع ، نقش مجلس را در قانون گذاری کمرنگ سازد و خواسته های خود را به صورت قانون درآورد . این اختلاف و شکاف در جبهه ملی و مذهبی ، باعث شد که دشمنان با سوء استفاده از این فرصت در صدد کودتا علیه دولت و حذف مصدق باشند . در این میان آیت الله کاشانی ، بارها در ضمن نامه ها و سخنرانی های خود ، مصدق را از خطر وقوع کودتا آگاه کرد ولی مصدق ، مغرور به قدرت خود و پشتیبانی مردم ، نصایح دلسوزانه آیت الله کاشانی را نشنیده گرفت . سرانجام با خروج شاه از کشور و به وجود آمدن شرایط لازم برای کودتا علیه دکتر مصدق ، در حالی که بیش از 13 ماه از پیروزی چشمگیر مردم در قیام 30 تیر1331  ش نگذشته بود ، این موفقیت با کودتای آمریکایی 28 مرداد 1332 توسط ایادی سلطنت طلب به شکست انجامید و مصدق سرنگون شد . از آن پس عامل کودتا ، سپهبد فضل الله زاهدی ، که در دولت مصدق سمت وزارت کشور را داشت به قدرت رسید و پس از مدتی محمدرضا پهلوی به کشور انتخاب مجدد و بار دیگر بر تخت سلطنت تکیه زد . مقدمات کودتایی که در روز 28 مرداد 1332 ، به عمر حکومت مصدق خاتمه داد ، از ده ماه قبل از آن ، در پاییز 1331 فراهم آمده بود و طرح اولیه آن نیز پس از بازگشت چرچیل به مقام نخست وزیری انگلستان در مهرماه 1331، تهیه گردید . این کودتا با همکاری آمریکا و انگلستان در ایران به وقوع پیوست و از آن پس ، ایران به طور مستقیم تحت نفوذ رژیم استکباری آمریکا درآمد . پس از این کودتا ، اوضاع ایران آنچنان بر وفق مراد آمریکا شد که تا بیست و پنج سال ، حکومت ایران مهم ترین دست نشانده برای دولت آمریکا بود و آن دولت استکباری بر تمامی جریان ها و امور کشور ایران خیمه زد .  انگلیسی ها طی درخواست از نمایندگان طرفدار انگلیس در مجلس ایران برای کمک به قوام و پشتیبانی از طرح وی برای پایان دادن به کشمکش نفت ، از قوام پشتیبانی کردند . آنها برای رسیدن به هدف خود به دنبال بهانه ای می گشتند تا بتوانند خواسته خود را به کرسی بنشانند . در این میان مصدق پس از آنکه در کوشش خود برای داشتن کنترل بر ارتش ، و در اختیار گرفتن کنترل آن به جای شاه با پاسخ منفی روبرو شد ، با استعفا از مقام نخست وزیری ، واکنش نشان داد. شاه قوام را به نخست وزیری برگزید ، اگرچه ظاهرا هنوز طرح های مربوط به نخست وزیری وی تکمیل نشده بودند . در این میان آیت الله کاشانی که حضور دکتر مصدق را در نخست وزیری مفید می دانست با اتخاذ تصمیمی قاطع ، بازگشت مصدق به نخست وزیری را خواستار شد . آیت الله کاشانی تهدید کرد ، در صورتی که احمد قوام کنار نرود اعلام جهاد کرده و کفن می پوشد و پیشاپیش مردم حرکت خواهد کرد . احمد قوام که مردی وابسته به استعمار و در خدمت دستگاه استبدادی بود ، بلافاصله پس از نخست وزیری ، نغمه شوم جدایی دین از سیاست را سر داد و لبه تیز حملات خود را متوجه رهبری نهضت یعنی آیت الله کاشانی و نیروهای مسلمان کرد . آیت الله کاشانی هم با انتشار اعلامیه ای با صدور فرمان نخست وزیری قوام السلطنه به شدت اعتراض نمود و به این ترتیب وقایع سی تیر شکل گرفت و قیام عمومی مردم مسلمان ، در شهرهای مختلف ایران آغاز شد . هر چند این تظاهرات به وسیله عوامل شاه به خاک و خون کشیده شد ، هنگامی که یگان های ارتش و پلیس به تظاهرکنندگان حمله کردند ، دست کم 96 تن کشته و 750 نفر زخمی شدند . از آنجا که قوام محبوبیتی در میان مردم نداشت ، پشتیبانان مصدق طی تظاهرات خود بر خیابان های تهران و دیگر شهرها ، مسلط شدند .

در نهایت شاه ، عقب نشینی کرد و چون در رضایت و تطمیع آیت الله کاشانی توفیقی به دست نیاورد ، مجبور شد ، قوام را بر کنار کرده و بار دیگر مصدق را به نخست وزیری منصوب کند و وزارت جنگ را نیز به او بسپارد . مصدق پس از به دست گیری مجدد قدرت ، سرلشکر وثوق عامل کشتار مردم بی گناه در جریان این قیام را به معاونت جنگ منصوب نمود و چون آیت الله کاشانی به این عمل اعتراض کرد ، مصدق در نامه ای ، از آن روحانی مجاهد خواست تا در امور سیاسی مداخله ننماید . این عمل ، پشتیبانی مردم را از مصدق برداشت و دولت مصدق که برای دومین بار در اثر مبارزات پیگیر مردم روی کار آمده بود ، بیشتر از سیزده ماه ، دوام نیاورد و سرانجام با کودتای آمریکایی 28 مرداد سال1332 شمسی دگرگون شد .